У верасні мінулага года Лукашэнка «чуў нутром», што ў Беларусі ёсць уласная нафта, «якой мы не бачым», і марыў нарасціць здабычу да 3−3, 5 млн тон у год. Нядаўна кіраўнік Мінпрыроды даў справаздачу пра тое, з якім паказчыкам па аб’ёмах краіна выйдзе да канца года: удасца атрымаць каля паловы гэтага паказчыка, усяго 1,8 млн тон. Затое міністр пахваліўся «найвелізарнейшымі запасамі» іншых выкапняў — каменнай і калійнай соляў, а яшчэ золата і ўрану. Ён удакладніў, што апошнія яшчэ трэба будзе разведаць з улікам «прыцягнення новых тэхналогій». Але ці сапраўды ёсць што разведваць і якая перспектыва па здабычы ў гэтых радовішчах? Спыталі беларускага геафізіка.
Станіслаў працаваў у адным з беларускіх навуковых інстытутаў. Мы змянілі яго імя і не называем дэталі што да адукацыі і атрыманага досведу з прычын бяспекі.
Дзе ў Беларусі золата?
Пра здабычу золата ў нашай краіне Станіславу вядома няшмат. Ён кажа, што яшчэ ў студэнцкія гады педагогі практычна нічога не расказвалі пра гэта, і мяркуе, што так выйшла таму, што залатаносных радовішчаў прамысловага або «каляпрамысловага» маштабу не было выяўлена.
— Гэтая інфармацыя актуальная і цяпер, таму што ў нас не праводзіцца геалагічная разведка золата. Наогул яно знаходзіцца ў любым месцы планеты ў асадкавым чахле ці фундаменце, але колькасць не такая, каб можна было здабываць, — тлумачыць геолаг. — У Беларусі, магчыма, дзесьці золата і ёсць, але яго цяжка дастаць, і я не ведаю месцаў, дзе здабыча была б перспектыўнай. Думаю, гэта страсанне паветра з боку міністра — мы не сядзім на нейкім залатым чамадане.
У жніўні 2021 года пра гэта ж гаварылі і ў «Белдзяржгеацэнтры», калі тлумачылі, чаму спынілі пошук каштоўных металаў і камянёў у рамках пілотнага праекта.
— Праводзіліся мэтанакіраваныя работы па пошуку золата, палявыя і доследныя работы на кар’ерах. У выніку быў атрыманы злітак золата вагой 1 кг. Золата ёсць, але канцэнтрацыя настолькі мізэрная, што здабываць эканамічна немэтазгодна, — расказваў намеснік дырэктара прадпрыемства Аляксей Ваўрыш.
Намеснік начальніка галоўнага ўпраўлення Мінпрыроды Алег Мох гэта пацвердзіў, дадаўшы, што спробы здабычы золата, як і бурштыну і алмазаў, не сталі паспяховымі, перспектыўных участкаў у Беларусі няма.
Праз паўгода ў каментары Onliner загадчык лабараторыі геатэктонікі і геафізікі Інстытута прыродакарыстання НАН Яраслаў Грыбік казаў, што «адносна высокія канцэнтрацыі золата ў чацвярцічных адкладах адзначаныя, напрыклад, у Мінскай і Гродзенскай абласцях». Але таксама дадаваў: «Гэта яшчэ не значыць, што ёсць прамысловы сэнс». У публікацыі адзначалася, што «не выяўлена дастатковых аб’ёмаў» для здабычы і «крышталічнага золата», хоць у некалькіх комплексах пародаў крышталічнага фундамента яго выявілі.
— Падчас апошніх даследаванняў выяўленае ўтрыманне золата — да 500 міліграмаў на тону пароды. Казаць пра самастойныя залатарудныя аб’екты, вядома, нельга, але ёсць некалькі участкаў з павышаным утрыманнем металу, — адзначала старшы навуковы супрацоўнік Інстытута геалогіі Марына Гурыновіч.
З уранам таксама ўсё не так, як сказаў міністр?
З тэмай здабычы ўрану ў Беларусі Станіслаў знаёмы добра і кажа, што ён у нашай зямлі сапраўды ёсць:
— Яшчэ ў 1980-я праводзіліся даследаванні «кіраўскай экспедыцыяй», у іх удзельнічаў наш геолаг Алег Маскалёў. Тады рабілася сетка свідравін (сотні, а можа і тысячы), бралі воды на хімічны склад першага-другога ваданоснага гарызонтаў, будаваліся геалагічныя разрэзы, карты, па іх і знайшлі ўран.
Але геафізік дадае, што большая частка яго знаходзіцца ў глінах, аргілітах і алеўрытах, адкуль яго дастаць складана, а яшчэ дзесяць гадоў таму не было тэхналогій, каб здабываць паспяхова. Хоць у нас таксама ёсць уран, які залягае ў пясчаніках, і з іх элемент здабыць лягчэй — вышчалочваннем.
— Наколькі я ведаю, у нас каля 30 тысяч тон уранавай руды ўжо знойдзена, — і гэта нямала, — адзначае спецыяліст. — Каб вы разумелі, Казахстан у год здабывае 20 тысяч тон, гэта 40% сусветнай здабычы. То-бок лічбы буйныя нават з улікам таго, што не праведзеная разведка, а толькі, груба кажучы, ацэначны пошук.
Геафізік дадае: калі ў Беларусі вырашаць заняцца здабычай урану, перспектывы на гэта ёсць. Ён называе пяць «умоўна буйных плошчаў», сярод якіх самыя вялікія — Лельчыцкая, Валаўская недалёка ад мяжы з Украінай:
— У раёне Лельчыцаў — урананосныя пясчанікі. На глыбіні 70−150 метраў, груба кажучы, ёсць што выкачваць. Наколькі я ведаю, ёсць буйныя рудапраяўленні ўрану і ў Заброддзі, на захадзе Беларусі, але там — у крышталічным фундаменце, у старых пародах, на глыбіні дзесьці 250 метраў. Ва ўранавай рудзе, дарэчы, утрымліваюцца і іншыя рэдказямельныя элементы накшталт ітрыю і вісмуту, якія таксама каштуюць грошай.
Нядаўна вядомы геолаг Алег Маскалёў гаварыў, што здабыча урану лічыцца рэнтабельнай, калі яе сабекошт не перавышае $ 80 за кілаграм. Ці ёсць сэнс цяпер беларусам брацца за гэтую справу?
— Не ведаю, колькі будзе каштаваць здабыча, але калісьці падлічвалі, што па сабекошце ўсё праходзіць. Гэта нядорага: свідруюцца дзве свідравіны, у адну заліваецца спецыяльны раствор для ўранавай руды, з другой потым яго выпампоўваюць, пазней у цэнтрыфугах узбагачаюць і з вадкасці здабываюць ужо сам уран. Толькі ўзбагачальны камбінат знаходзіцца ва Украіне, а там цяпер «праблемы», таму не ведаю, куды б мы яго адпраўлялі. Тэарэтычна — у той жа Казахстан. Але я лічу, што гэта цалкам рэнтабельна, нават калі выходзіць у нуль. Вы ж разумееце, што гэта будзе наш уран, не давядзецца купляць за мяжой. А калі нарасціць аб’ёмы здабычы, думаю, рэнтабельнасць будзе павышацца, а выдаткі на працы — падаць, — кажа Станіслаў.
Ён лічыць, што пачынаць займацца ўранам у нашай краіне можна «хоць заўтра». Яго выкарыстоўваюць у атамнай энергетыцы, а трансуранавыя элементы — для атрымання іншых рэчываў, якія выкарыстоўваюцца ў медыцыне. Ці перспектыўна Беларусі прадаваць уран, хто патэнцыйна мог бы яго купіць, калі ў найбліжэйшых эканамічных саюзнікаў, Казахстана і Расіі, ён ужо ёсць?
— Думаю, рынкі збыту ўжо наладжаныя, і ўклініцца ў іх не так проста. Зноў жа, калі дзесьці нешта з’яўляецца, цана на гэта падае, — тлумачыць геолаг. — То-бок калі мы скажам, што ў нас шмат урану, цана на яго можа ўпасці, і рэнтабельнасць пры гэтым пацярпіць. Казахстан зможа закрыць падзенне цаны за кошт нарошчвання здабычы, а Беларусь — не. Але я лічу, калі такія рэчы ёсць, можна здабываць нават у страту, калі ў нас ёсць свая АЭС.
Праўда, у гісторыі са здабычай урану ёсць адна праблема: спецыялістаў па ім у Беларусі практычна няма.
— Раней усё па гэтай тэме было сакрэтна, таму пра ўран мала хто чаго ведае, — адзначае суразмоўца. -У нас усё заглухла ў 90-х гадах. Уран, наколькі я памятаю, раней нікога не цікавіў — усім падавай нафту!